“Bác Hồ với nữ chiến sĩ thi đua miền Bắc”, tranh sơn dầu (1967) của họa sĩ Vương Trình _Nguồn: Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam

Kế thừa phương pháp luận duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, trong quá trình hoạt động cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quán triệt nguyên tắc: xác định rõ và giải quyết đồng thời hai mặt của một vấn đề, như nâng cao đạo đức cách mạng và quét sạch chủ nghĩa cả nhân, xây đi liền với chống… Trong quá trình tiến hành kháng chiến, kiến quốc ở Việt Nam, bên cạnh việc quan tâm xây dựng, bồi dưỡng nhân sinh quan cộng sản, đạo đức cách mạng, khối đại đoàn kết…, Người luôn quan tâm đến đấu tranh phòng, chống chủ nghĩa duy tâm, mê tín, dị đoan; chống suy thoái đạo đức; chống chủ nghĩa cá nhân; chống chủ nghĩa cơ hội... Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, giữa xây và chống có mối quan hệ mật thiết với nhau: “Xây tốt thì chống mới tốt. Chống tốt thì xây mới tốt. Xây và chống là như hai chân của cuộc vận động, phải tiến bước nhịp nhàng” ⁽¹⁾.

Chủ nghĩa cơ hội và những biểu hiện của chủ nghĩa cơ hội

Chủ nghĩa cơ hội là không theo một đường lối rõ rệt, không có chính kiến rõ ràng, ngả nghiêng nhằm mưu lợi trước mắt. Chủ nghĩa cơ hội ra đời cùng với quá trình hình thành và phát triển của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế. Lúc đầu, chủ nghĩa cơ hội chỉ có một vài xu hướng, bè phái cơ hội, như Pierre Joseph Proudhon, Mikhail Alexandrovich Bakunin, nhưng sau đã phát triển thành một lực lượng chính trị đáng kể trong các đảng chủ chốt của Quốc tế Cộng sản II, dẫn tới sự phân liệt sâu sắc phong trào cộng sản và công nhân quốc tế⁽²⁾.

V.I. Lê-nin cho rằng, những người theo chủ nghĩa cơ hội là những người chủ trương và hành động vô nguyên tắc, không triệt để, dứt khoát, sẵn sàng thỏa hiệp chính trị để theo đuổi lợi ích cục bộ, lợi ích cá nhân, lợi ích trước mắt; sẵn sàng chà đạp lên cái toàn cục, lợi ích cơ bản, lâu dài. Chính vì vậy, những người theo chủ nghĩa cơ hội là kẻ thù của phong trào cách mạng, trong khi cách mạng là nhằm giải phóng triệt để giai cấp công nhân, xây dựng chủ nghĩa xã hội để đem lại hạnh phúc, ấm no, tự do, dân chủ thực sự cho nhân dân, thì những người theo chủ nghĩa cơ hội chủ trương thỏa hiệp, cải lương nên không cùng chí hướng với giai cấp công nhân cách mạng, “bọn này dĩ nhiên là kẻ thù chính của chủ nghĩa Bôn-sê-vích trong nội bộ phong trào công nhân. Nó lại còn là kẻ thù chính trên phạm vi quốc tế nữa”⁽³⁾.

Nhìn chung, biểu hiện của chủ nghĩa cơ hội rất đa dạng, như: Không có chính kiến, không có quan điểm rạch ròi, hoang mang dao động, dễ thỏa hiệp, sẵn sàng thay đổi; lợi dụng các vấn đề chính trị, xã hội để thỏa mãn nhu cầu và lợi ích cá nhân, bất chấp các hậu quả đối với cộng đồng, xã hội; không tin và không biết dựa vào nhân dân để thực hiện nhiệm vụ nhằm đem lại lợi ích cho cho tập thể; thiếu năng lực khắc phục khó khăn trong công việc chung,...

Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Trước sự khó khăn, những người phạm chủ nghĩa chủ quan và chủ nghĩa cơ hội thiếu đầu óc sáng suốt và thiếu năng lực khắc phục khó khăn, vì họ không biết dựa vào quần chúng và dựa vào Đảng, hoặc là họ không tin vào quần chúng, và không tin vào Đảng”⁽⁴⁾. Người còn cho rằng, thiếu nguyên tắc, thiếu kiên trì, thiếu triệt để trong công tác và chủ nghĩa cơ hội có mối liên quan đến nhau. Những người theo chủ nghĩa cơ hội thường thiếu nguyên tắc, không kiên trì, kiên nhẫn, triệt để trong công tác, và ngược lại, nếu không kiên trì, kiên nhẫn, triệt để thì cũng sẽ dẫn đến chủ nghĩa cơ hội.

Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Đảng phải gan dạ, có kinh nghiệm, khôn khéo, kiên quyết mới lãnh đạo được kháng chiến. Đảng viên đều phải có gan hy sinh hết cho quyền lợi của quần chúng. Gan dạ mà không có kinh nghiệm thì dễ làm ẩu; cần có kinh nghiệm để làm cho đúng, đã gan dạ có kinh nghiệm rồi lại phải khôn khéo. Khôn khéo nghĩa là khi Đảng ra chính sách nào đó phải giải thích thế nào cho hợp với địa phương, đưa quần chúng ra tranh đấu... chứ không phải là khôn vặt. Đã khôn rồi lại phải kiên quyết, không kiên quyết thì dễ đi đến cơ hội”⁽⁵⁾.

Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng cảnh báo, những người lãnh đạo, quản lý rơi vào chủ nghĩa cơ hội thường theo đuổi “vinh thân phì gia” và bị chi phối bởi quan niệm lạc hậu là “một người làm quan cả họ được nhờ”, biểu hiện trong chính trị là “đem bà con, bạn hữu đặt vào chức này việc kia, làm được hay không, mặc kệ. Hỏng việc đoàn thể chịu, cốt cho bà con, bạn hữu có địa vị là được”⁽⁶⁾.

Tầm quan trọng của việc phòng, chống chủ nghĩa cơ hội

V.I. Lê-nin khẳng định: “Khi nói đến đấu tranh chống chủ nghĩa cơ hội thì không bao giờ được quên đặc điểm của tất cả chủ nghĩa cơ hội hiện đại trong mọi lĩnh vực là: nó mang tính chất không rõ ràng, lờ mờ và không thể nào hiểu nổi được. Do bản chất của mình, phái cơ hội chủ nghĩa bao giờ cũng tránh đặt các vấn đề một cách rõ ràng và dứt khoát; bao giờ cũng tìm con đường trung dung, quanh co uốn khúc như con rắn nước giữa hai quan điểm đối chọi nhau, nó tìm cách “thoả thuận” với cả quan điểm này lẫn quan điểm kia,...”⁽⁷⁾. Trong tác phẩm Đường Cách Mệnh, khi nói về những kẻ theo chủ nghĩa cơ hội, Chủ tịch Hồ Chí Minh gọi là “bọn hoạt đầu”⁽⁸⁾ và Người đã đề cập tác hại của nó trong Quốc tế Cộng sản II: “Vì bọn hoạt đầu trong Đệ nhị quốc tế đã phản mục đích hội mà hoá ra chó săn cho tư bản và đế quốc chủ nghĩa, hoá ra phản cách mệnh”⁽⁸⁾, chính vì để cho chủ nghĩa cơ hội nảy sinh, lũng đoạn và chi phối nên Quốc tế Cộng sản từ một tổ chức cách mạng mà bị chuyển hóa thành phản cách mạng, “Đệ nhị quốc tế trước vẫn là cách mệnh, nhưng vì kỷ luật không nghiêm, tổ chức không khéo, để tụi hoạt đầu xen vào nhiều quá; sau hoá ra phản cách mệnh”⁽¹⁰⁾. Do đó, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng cần phải chống chủ nghĩa cơ hội một cách quyết liệt, triệt để, bởi lẽ, “Không chống chủ nghĩa cơ hội thì không lãnh đạo được”⁽¹¹⁾.

Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, để xây dựng Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh thì việc chống chủ nghĩa cơ hội là yêu cầu tất yếu, phải tiến hành thường xuyên, liên tục vì chủ nghĩa cơ hội có thể nảy sinh và phát triển mọi lúc mọi nơi. Người khẳng định: “Đảng Lao động Việt Nam luôn luôn đấu tranh mạnh mẽ trên lĩnh vực tư tưởng. Trong khi kiên quyết tập trung mũi nhọn chống bọn đế quốc xâm lược và bọn tay sai của chúng, Đảng không hề lơ là việc đấu tranh chống những tư tưởng phản động, tư tưởng tư sản cải lương đầu hàng và thỏa hiệp với đế quốc; chống tư tưởng tiểu tư sản bấp bênh dao động, chống những biểu hiện chủ nghĩa cơ hội hữu khuynh và tả khuynh; ra sức đấu tranh để bảo vệ sự trong sáng của chủ nghĩa Mác - Lê-nin”⁽¹²⁾.

Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng cho rằng, giữa chủ nghĩa cơ hội và chủ nghĩa cá nhân có mối quan hệ gần gũi, đều theo đuổi lợi ích cá nhân, lợi ích cục bộ, bất chấp lợi ích tập thể, cộng đồng, xã hội. Một trong những biểu hiện của chủ nghĩa cơ hội là tận dụng, khai thác triệt để tình hình để theo đuổi lợi ích cục bộ, trước mắt, bất chấp lợi ích toàn thể, lợi ích lâu dài, lợi ích cộng đồng, xã hội; còn chủ nghĩa cá nhân luôn luôn đặt lợi ích cá nhân lên trên, lên trước lợi ích tập thể, lợi ích chung. Chủ nghĩa cá nhân là nguyên nhân của nhiều căn bệnh trong đó có bệnh cơ hội chủ nghĩa, do đó, đồng thời với phòng, chống chủ nghĩa cơ hội, phải kiên trì, kiên quyết phòng, chống chủ nghĩa cá nhân.

Tổng Bí thư Tô Lâm làm việc với Ban Nội chính Trung ương, ngày 22-5-2025_Nguồn: nhandan.vn

Thực trạng phòng, chống chủ nghĩa cơ hội ở nước ta hiện nay

Trong những năm gần đây, Đảng ta luôn coi trọng việc đấu tranh phòng, chống chủ nghĩa cơ hội. Tại Đại hội XII, Đảng xác định: “kiên quyết đấu tranh chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí, chủ nghĩa cá nhân, lối sống cơ hội, thực dụng, bè phái “lợi ích nhóm”, nói không đi đôi với làm”⁽¹³⁾. Đại hội XIII của Đảng nhấn mạnh: “Chú trọng xây dựng môi trường văn hoá công sở lành mạnh, dân chủ, đoàn kết, nhân văn; đẩy lùi bệnh quan liêu, bè phái, mất đoàn kết, chủ nghĩa cơ hội và thực dụng. Xây dựng văn hoá doanh nghiệp, doanh nhân và kinh doanh”⁽¹⁴⁾. Đảng ta cũng nhấn mạnh việc đấu tranh chống cơ hội chính trị: “Tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, kiên quyết và thường xuyên đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch, cơ hội chính trị; đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá” trong nội bộ”⁽¹⁵⁾. Đồng thời “đẩy mạnh đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu và hoạt động chống phá của các thế lực thù địch, phản động và cơ hội chính trị”⁽¹⁶⁾.

Đại hội XII của Đảng đề cập chủ nghĩa cơ hội ở mức độ chung là “lối sống cơ hội”, đến Đại hội XIII, Đảng ta đã cụ thể hóa hơn về chủ nghĩa cơ hội khi chỉ ra cơ hội chính trị - một loại trong chủ nghĩa cơ hội. Trong những phần tử cơ hội, thì những kẻ cơ hội chính trị có thể gây ảnh hưởng nặng nề, lâu dài đối với xã hội, vì chúng có thể tác động đến chính trị, làm giảm chất lượng, hiệu quả của hệ thống chính trị; làm méo mó chủ trương, chính sách tốt đẹp của Đảng và Nhà nước; có thể gây mất đoàn kết nội bộ, thậm chí là mất ổn định chính trị, để lại hậu quả nặng nề cho xã hội. Do đó, những kẻ cơ hội chính trị là những kẻ nguy hiểm nhất trong những kẻ cơ hội.

Với quyết tâm của Đảng, việc phòng, chống chủ nghĩa cơ hội, trong đó có cơ hội chính trị ở nước ta đã từng bước được kiềm chế và đạt kết quả quan trọng. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, cần thẳng thắn nhìn nhận, chủ nghĩa cơ hội vẫn tồn tại ở những mức độ nhất định:

Một là, một số cán bộ, đảng viên trong hệ thống chính trị mắc bệnh cơ hội khi tìm mọi cách trục lợi cho bản thân và gia đình, biểu hiện: 1) Bổ nhiệm người thân vào những vị trí lãnh đạo chủ chốt quan trọng mà không theo đúng quy trình, quy định; 2) Cán bộ, công chức cố tình làm sai các quy định của Đảng và Nhà nước để tham ô, tham nhũng, “chạy” lợi ích cho cá nhân và người thân, như chạy chức, chạy quyền, chạy quy hoạch, chạy luân chuyển, chạy tội… Đây là những cán bộ, đảng viên sống thiếu lý tưởng cộng sản, luôn xu thời, nịnh bợ, tìm mọi cách để thăng quan tiến chức, theo đuổi danh lợi cá nhân, bất chấp uy tín, lợi ích tập thể. Riêng trong năm 2024, các cơ quan chức năng đã khởi tố 4.732 vụ án/10.430 bị can, truy tố 4.074 vụ/10.698 bị can, xét xử sơ thẩm 4.052 vụ/9.664 bị cáo về các tội tham nhũng, kinh tế, chức vụ⁽¹⁷⁾ .

Hai là, những đối tượng cơ hội chính trị tìm mọi cách “xét lại”, phủ nhận chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh; xuyên tạc, phủ nhận tính đúng đắn, khoa học của các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước...

Một số giải pháp tăng cường phòng, chống chủ nghĩa cơ hội trong bối cảnh mới

Trên cơ sở tiếp tục vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh, trước thực tiễn đang đặt ra của đất nước, trong thời gian tới, để phòng, chống chủ nghĩa cơ hội, cần chú trọng thực hiện một số giải pháp:

Một là, nâng cao đạo đức cách mạng cho đội ngũ cán bộ, đảng viên

Cần tiếp tục coi trọng rèn luyện đạo đức cách mạng, nhất là các phẩm chất: nhân, dũng, trí, tín, cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư cho cán bộ, đảng viên. Người có đạo đức cách mạng sẽ có nhân sinh quan, giá trị quan đúng đắn, lý tưởng tốt đẹp; phân biệt chính tà, đúng sai, phải trái, tinh thần đổi mới sáng tạo; có dũng khí đương đầu thử thách gian khó, có lòng tự trọng cao và khát vọng cống hiến mạnh mẽ. Đây là những phẩm chất quan trọng, đặc biệt trong bối cảnh đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam. Đội ngũ cán bộ, công chức có những đức tính, phẩm chất trên là điều kiện để xây dựng bộ máy của hệ thống chính trị tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả.

Hai là, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát nhằm phát hiện và xử lý kịp thời những cá nhân mắc bệnh cơ hội chủ nghĩa

Bệnh chủ nghĩa cá nhân và cơ hội chủ nghĩa có thể nảy sinh bất cứ lúc nào: “một đảng và mỗi con người, ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không nhất định hôm nay và ngày mai vẫn được mọi người yêu mến và ca ngợi, nếu lòng dạ không trong sáng nữa, nếu sa vào chủ nghĩa cá nhân”⁽¹⁸⁾. Do đó, phải tăng cường công tác kiểm tra, giám sát nhằm phát hiện kịp thời những cán bộ, công chức, đảng viên có biểu hiện của chủ nghĩa cá nhân, chủ nghĩa cơ hội để giúp họ “hồi tâm chuyển ý”. Đối với những người đã xa rời đạo đức cách mạng, vi phạm nghiêm trọng những quy định của Đảng và pháp luật của Nhà nước thì phải xử lý nghiêm minh và loại khỏi bộ máy để làm trong sạch, vững mạnh hệ thống chính trị.

Trong bối cảnh tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị và sáp nhập đơn vị hành chính hiện nay, cần kiểm tra, giám sát, kiểm soát chặt chẽ, không để lợi dụng việc sáp nhập đơn vị hành chính để đưa người nhà, người thân không đủ tiêu chuẩn vào những vị trí quan trọng của hệ thống chính trị. Đồng thời, thông qua kiểm tra, giám sát, lựa chọn và sử dụng đúng người hội đủ tài năng, đạo đức cách mạng để góp phần thực hiện thành công những mục tiêu của kỷ nguyên phát triển mới.

Ba là, đấu tranh có hiệu quả đối với thành phần, tổ chức cơ hội chính trị chống phá Đảng, Nhà nước và nhân dân ta

Trong bối cảnh đất nước ta dành được nhiều thành tựu to lớn, quan trọng; đang chuyển mình bước vào kỷ nguyên phát triển mới với nhiều chủ trương, chính sách mới, những đối tượng cơ hội chính trị sẽ không ngừng chống phá Đảng, Nhà nước và nhân dân ta, với những luận điệu thâm độc, nhất là phủ nhận việc nước ta bước vào kỷ nguyên phát triển mới, làm giảm sút ý chí, niềm tin, khát vọng của cán bộ, đảng viên, nhân dân ta khi bước vào kỳ nguyên mới... Điều đó đòi hỏi chúng ta cần đấu tranh không khoan nhượng trên cơ sở làm rõ hơn về lý luận - thực tiễn nội hàm khái niệm, nội dung, đặc trưng, phương thức, bước đi... vào kỷ nguyên mới, gắn với những thành tựu to lớn chúng ta đạt được trên tất cả các mặt của đời sống chính trị - kinh tế - xã hội qua gần 40 năm đổi mới, nhất là những năm gần đây... 

Trong bối cảnh hiện nay, việc đấu tranh phòng, chống chủ nghĩa cơ hội theo tư tưởng Hồ Chí Minh có ý nghĩa quan trọng, góp phần tạo sự đồng thuận, thống nhất trong hệ thống chính trị, về quyết tâm xây dựng và phát triển đất nước trong kỷ nguyên phát triển mới thành công./.

TS ĐINH VĂN THỤY

Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

Nguồn: tapchicongsan.org.vn

-----------------

(1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t. 14, tr. 457

(2) Xem Hà Đức Long: “Nhận diện và kiên quyết đấu tranh chống chủ nghĩa cơ hội hiện nay”, Tạp chí Triết học và đời sống, số 2, tháng 12-2023, tr. 24

(3) V.I. Lê-nin: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005, t. 41, tr. 17

(4) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 12, tr. 55

(5) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 6, tr. 367-368

(6) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 5, tr. 90-91.

(7) V.I. Lê-nin: Toàn tập, Sđd, t. 8, tr. 476 - 477

(8), (9), (10) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 2, tr. 297, 308, 311

(11) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 12, tr. 54

(12) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 13, tr. 489

(13) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2016, tr. 202

(14), (15), (16) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2016, t. I, tr. 144, 183, 117

(17) Xem: Phương Thuỷ: “Năm 2024, hơn 700 tổ chức đảng và 24.000 đảng viên vi phạm bị kỷ luật”, Báo Công an nhân dân điện tử, ngày 31-12-2024, https://cand.com.vn/su-kien-binh-luan-thoi-su/nam-2024-hon-700-to-chuc-dang-va-24-000-dang-vien-vi-pham-bi-ky-luat-i755170/

(18) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 15, tr. 672